بادکش درمانى ( Cupping therapy ) چیست و چه کاربردی دارد ؟

پروفسور «شارل لیشتن تلر»، استاد تاریخ پزشکى در دانشگاه لوزان و هامبورگ در کتاب تاریخ پزشکى مى نویسد: «براى این که بدانیم به کجا مى رویم، باید بدانیم که از کجا مى آییم و براى این که بدانیم در کجا هستیم، باید گذشته ى خود را بجوییم و ببینیم که از کجا مى آییم.»
نابسامانى هاى پزشکى اخیر، تا حد زیادى به این علت است که انسان، رابطه ى خود را با گذشته قطع کرده است و اگر کسى از گذشته ى پزشکى آگاه باشد، براى پیش رفت دانش پزشکى راه هاى تازه اى پیدا خواهد کرد.

سازمان بهداشت جهانى از حدود ۳۰ سال پیش، به منظور جامه ى عمل پوشاندن به شعار خود، یعنى «بهداشت براى همه تا سال ۲۰۰۰»، توسعه ى طب سنتى را مورد توجه قرار داده است. این تصمیم، بر دو پایه استوار است: اول، عدم دسترسى بسیارى از افراد به خدمات اولیه ى بهداشتى درمانى، که در بعضى کشورها تا ۸۰ درصد جمعیت را شامل مى شود و دوم، عدم رضایت از درمان هاى طب جدید، به خصوص در رابطه با بیمارى هاى مزمن و عوارض جانبى داروهاى شیمیایى.
به این دلیل، در سال ،۱۹۷۸ سازمان بهداشت جهانى، بیانیه اى در زمینه ى توسعه ى طب سنتى منتشر نمود. در این بیانیه طب سنتى به طور خلاصه، این گونه تعریف شده است: «مجموعه ى تمامى علوم نظرى و عملى که در تشخیص طبى، پیش گیرى و درمان بیمارى هاى جسمى، ذهنى یا ناهنجارهاى اجتماعى به کار مى رود و به صورت گفتارى یا نوشتارى، از نسلى به نسل دیگر انتقال یافته باشد.»

یکى از روش هاى درمانى که داراى سابقه ى چند هزار ساله مى باشد، «بادکش درمانى» است که پزشکان از زمان هاى دور، در درمان بیمارى ها و دردها از آن بهره مى گرفتند.

در طب سنتى چین، تلفیقى بین «بادکش درمانى» و «طب سوزنى» صورت گرفته است و طبیبان چینى، در بسیارى موارد، جهت افزایش تأثیر طب سوزنى،آن را همراه بادکش به کار مى برند. در طب سنتى ایران زمین نیز درمان با بادکش (حجامت گرم و خشک)، سابقه اى طولانى دارد و توسط پزشکان بزرگى چون «ابو على سینا»، «رازى»، «جرجانى» و بقیه، بارها جهت درمان بیمارى ها و درد هاى مختلف، تجویز شده است.
در طب کلاسیک و جدید نیز مطالعات فراوانى روى تأثیرات بادکش در درمان بیمارى ها و مکانیسم این تأثیرات انجام شده است.

در این میان، مى توان به مطالعات فراوان دکتر «یوهان ابلر» (پزشک آلمانى) و پروفسور Von neisser اشاره کرد.
کتاب هاى فراوانى نیز در این زمینه در سراسر جهان به چاپ رسیده است که به عنوان نمونه، مى توان به Cuppiny thrapy نوشته ى پروفسور Il Kay chiraliاز انگلستان و کتاب هاى متعدد در مورد بادکش درمانى یا خلاء درمانى اشاره کرد.
در شبکه هاى علمى اینترنت نیز مقالات متعدد (بیش از ۲۶۰ هزار مورد) در این زمینه موجود است که با کلمات کلیدى Air thrapy, cupping, Dry cupping مى توان آن ها را ملاحظه نمود. ساخت دستگاه هاى Cupping therapyکه در ایران به دستگاه «دردکش» K.D معروف است، استفاده از این شیوه ى درمانى را براى عموم مردم آسان نموده است.
انواع بادکش

به طور کلى، بادکش به دو دسته ى گرم و سرد تقسیم مى شود. طبق نظر همه ى حکیمان و پزشکان، تأثیر بادکش گرم در درمان دردها و بیمارى ها بیش تر از بادکش سرد است. در طب سنتى، از بادکش با عنوان «حجامت گرم و خشک» یاد مى شود. از این جا که دستگاه درد کش با مکانیسم سرد و خشک عمل مى کند، براى تکمیل درمان، بهتر است محل مورد نظر را با حوله ى گرم، گرم کرده، سپس با استفاده از این دستگاه اقدام به بادکش گذارى کرد.

در تمام دنیا، از جمله جامعه ى ما، در حال حاضر، تعداد بسیار زیادى از مردم به بیمارى هاى مختلف مبتلا هستند که دردهاى ناشى از این بیمارى ها، پزشک را مجبور مى کند که به بیمار، داروهاى مسکن تجویز کند. عوارض ناشى از خود این داروها، بیمارى هاى جدید را به وجود مى آورد که گاهى بعد از تشخیص، غیر قابل جبران مى باشد.
استفاده از دستگاه دردکش به عنوان روش درمان فیزیکى، در این میان، بسیار حایز اهمیت است.

کاربرد درمانى و مکانیسم تأثیر بادکش

بادکش گذارى با مکانیسم هاى متعددى باعث رفع دردها و درمان بیمارى هاى مختلف مى شود که در زیر به تعدادى از این مکانیسم ها اشاره مى شود:

۱. یکى از علل درد و خستگى در قسمت هاى مختلف بدن تجمع بعضى مواد نظیر اسید لاکتیک و سایر مواد زاید سلولى در مویرگ هاى سطحى بدن است که معمولا با اختلال در خون رسانى موضعى همراه است. بادکش با ایجاد خلاء باعث انبساط عروق سطحى، تجمع خون در موضع و افزایش خون رسانى موضعى مى شود. در نتیجه اکسیژن و غذاى بیش ترى به سلول ها رسیده، درد و خستگى رفع مى شود.

۲. افزایش خون رسانى موضعى با فراخوانى سلول هاى دفاعى و فاکتور هاى ضد التهاب خونى به موضع، باعث تسریع ترمیم آسیب هاى بافتى و عفونت هاى موضعى مى شود. مثلا با بادکش کردن اطراف زخم هاى بستر مى توان به ترمیم و بهبود این زخم ها کمک شایانى کرد.

۳. بادکش با ایجاد خلاء در تخلیه ى سموم و عفونت هاى موضعى مثلاً در گزیدگى با مار و عقرب کمک کننده است.

۴. بادکش با ایجاد فشار منفى باعث انبساط عضلانى شده و در رفع اسپاسم عضلانى که علت بسیارى از دردهاى موضعى است، کمک کننده مى باشد.

۵. بادکش با تحریک روده ها و دستگاه گوارش در درمان برخى از بیمارى هاى گوارشى، نظیر زخم معده، تنبلى روده و یبوست کمک کننده است.

۶. بادکش متناوب با جذب خون به عضلات در رفع لاغرى هاى موضعى و افزایش بافت ماهیچه اى موضع مؤثر است.

۷٫ اگر علت چاقى تجمع موضعى چربى باشد، بادکش گرم در سوزاندن چربى هاى موضعى مؤثر است. (با مکانیسم فراخوان خون به ناحیه ى پرچربى)

۸. از فشار منفى ایجاد شده توسط بادکش مى توان در کنترل و تنظیم بعضى از خونریزى ها در بدن بهره گرفت. مثلاً در هایپر منوره (قاعدگى با خونریزى شدید) مى توان زیر سینه ها را بادکش کرد. با این عمل فشار خون از اندام تحتانى به سمت اندام فوقانى متوجه شده و از شدت خونریزى کاسته مى شود یا در خونریزى کم (هایپو منوره) با بادکش کردن ران ها و ساق پاها مى توان فشار خون را از قسمت هاى فوقانى به سمت اندام تحتانى متوجه ساخته و میزان خونریزى را افزایش داد. یا در خون دماغ شدید با بادکش کردن اطراف ناف (در طرف خونریزى) فشار خون به قسمت هاى تحتانى منتقل شده و خون دماغ کم کم قطع مى شود.

۹. تعدادى از دردهاى عضلانى بر اثر درگیر شدن اعصاب حسى بین ماهیچه ها یا بافت پیوندى سخت شده ایجاد مى شود. بنابراین با بادکش نمودن در بسیارى از موارد این فشار از روى عصب برداشته شده و درد تسکین مى یابد.

۱۰. در رفع خواب رفتگى ها و گزگز اندام، بادکش با تسریع خون رسانى و اکسیژناسیون بافتى مؤثر مى باشد.

۱۱. عده اى از اطباء و حکما از فشار منفى بادکش جهت کمک به خروج سنگ هاى کلیوى استفاده مى کنند. به این صورت که بعد از روغن مالى، مسیر کلیه ها را از طرف کلیه به سمت مثانه بادکش متحرک مى کنند.

۱۲. در افرادى که داراى طبع سرد و تر هستند و در اصطلاح طب سنتى بلغمى مزاجند، بادکش گرم و خشک کاربرد فراوانى دارد و جایگزین مناسبى براى حجامت (تر) مى باشد.

۱۳.طبق تعریف طب سنتى گاهى دردها بر اثر غلبه ى سردى بر بافت یا عضو ایجاد مى شود و تجربه نشان داده است که بسیارى از دردهاى موضعى با گرم کردن موضع تسکین مى یابد. بادکشى گرم در رفع این دردها مؤثر است.

در طب سنتى بیمارى برص یا Vetiligoدر دسته ى بیمارى هاى بلغمى جاى مى گیرد. عده اى با این استدلال که بلغم سرد و تر و بادکش گرم و خشک است، یعنى دقیقاً ضد بلغم، بادکش متناوب دست کم ۴۰ جلسه یک روز در میان را در از بین بردن ضایعات برص مؤثر مى دانند.

۱۴. البته این مسأله قطعى است که افزایش خون رسانى پوست توسط بادکش گذارى در رفع بسیارى از بیمارى هاى پوستى مؤثر است و تحقیقات پروفسور Von neisser نیز این مسئله را تأیید مى کند.

۱۵. در زانوهایى که دچار تورم، درد و تجمع مایع در مفصل شده اند (تجمع بلغم موضعى) با بادکش متناوب ۴۰ تا ۱۲۰ جلسه یک روز در میان مى توان کم کم این مایع را از محیط خارج کرد.
یاد آورى: در رفع بلغم موضعى و سیستمیک بادکش گرم و خشک بهتر از بادکش سرد است.
بادکش درمانى Cupping therapy در روایات

در بیش تر کشورهاى توسعه یافته، طب سنتى و مکمل را تعداد زیادى از افراد این جوامع پذیرفته اند. به طورى که ۴۸درصد مردم استرالیا، ۷۰درصد جمعیت کانادا، ۴۲درصد مردم آمریکا، ۳۸درصد مردم بلژیک و ۷۵ درصد جامعه ى فرانسه، دست کم یک مرتبه در سال از خدمات طب مکمل بهره مى برند.
در آلمان ۷۷درصد کلینیک هاى ضد درد از طب سوزنى یا بادکش سرد استفاده مى کنند و امروزه وسایل پیشرفته در خصوص حجامت و بادکش و طب سوزنى و … ساخته شده است که جزو صنایع پزشکى محسوب شده و درصد قابل توجهى را به خود اختصاص داده اند.
در حقیقت اگر تاریخ تحولات پزشکى با وضع کنونى آن درهم آمیخته شود، براى پیشرفت پزشکى راه هایى تازه پیدا مى شود.چ

به عقیده ى ابن سینا، بهترین مکتب پزشکى آن است که به دارو نیاز نداشته باشد.

در روایات مختلف نیز پرهیز از دارو تا زمانى که بدن بتواند درد را تحمل کند، از اولویت برخوردار است.

رسول گرامى اسلام(ص) در این باره مى فرماید: «تَجَنَّبِ الدَّواءُ مَا احتَمَلَ بَدَنُکَ الدّاء فَاذا لَم یَحتَمِل الدّاء فالدّواء.»
(تا زمانى که بدن تو تحمل درد را دارد، از دارو بپرهیز و زمانى که دیگر تحمل آن را نداشت، از دارو استفاده کن.)

از حضرت امام على(ع) نقل شده که فرمودند: «إمشِ بِدائکَ ما مَشى بِک.» (تا زمانى که بیمارى با تو مى سازد، تو نیز با آن بساز.)

حضرت امام کاظم(ع) در باره ى زود پناه بردن به دارو مى فرماید: «لَیسَ مِن دواء الاّ و هو یهیّج داء و لَیسَ شى فى البَدَن انفع من إمساک الیَه الاّ عمّا یَحتاج الیَه.»
(هیچ دارویى نیست، مگر آن که خود بیمارى تازه اى را دامن مى زند. براى بدن چیزى سودمندتر از پرهیز و خوردن غذا در حد نیاز بدن نیست.)

در روایت دیگر از حضرت امام کاظم(ع) آمده است که: «إدفَعوا مُعالِجَة الأطِباء ما اندفَع الداء عَنکُم، فَاِنَّه بِمَنزلَة البِناء، قلیلُه یَجُرُّ الى کثیره.»
(تا زمانى که بیمارى خود به خود از شما برطرف مى شود به معالجه پزشکان روى نیاورید، زیرا کار طبیب مانند بنّاست که اندک کار او به کار بسیار منجر مى شود.)

در روایت دیگر از امام على(ع) آمده است: «یا اَیهاالناس تَداوَوا، فَان الله تعالى لَم یَخلُق داء الاّ خَلَقَ لَه شَفا. الاّ السّام و السّامُ الموت.»
(اى مردم! خود را درمان کنید، زیرا خداى تعالى هیچ دردى نیافریده. مگر آن که برایش شفا نیز آفرید به جز مرگ.)

نتیجه اى که از روایات مختلف گرفته مى شود، این است که (بسته به نوع بیمارى ها) قبل از مصرف دارو به تحمل بدن باید نگاه شود و از مصرف سریع دارو پرهیز شود تا دچار بیمارى هایى که از داروها به وجود مى آید، نشویم. و زمانى که بیمارى بر سلامتى غلبه نمود، از روش هاى مختلف و مناسب و با احتیاط لازم، براى بهبودى بدن بهره بجوییم.
در روایات، جهت درمان بیمارى ها، شیوه هاى مختلفى بیان شده است. برخى از راه هاى درمانى، استفاده از درمان فیزیکى، بدون استفاده از دارو توصیه مى شود. مانند: پرهیز، حجامت گرم و تر و حجامت گرم و خشک و ماساژ درمانى.
در برخى از راه هاى درمانى استفاده از داروهاى گیاهى سفارش شده است و مسلماً احتیاط در استفاده از هرکدام از آن ها، شرط اساسى در درمان بیمارى مى باشد.
از آن جا که بادکش درمانى (Cupping therapy)، یکى از راه هاى مقابله و پیش گیرى از بیمارى ها مى باشد، از جمله مواردى است که به صورت فیزیکى بدون استفاده از دارو، یکى از راه هاى درمان بیمارى هاست.

انواع بادکش گذارى

بادکش ثابت:
در این روش، لیوان یا لیوان ها در طول مدت زمان مشخصى به طور ثابت روى پوست بدن بیمار قرار مى گیرند و پس از تمام شدن زمان بادکش از بدن جدا مى شوند. مثلاً باکش وسیع کتف و کمر که در درمان کمردردها و رفع خستگى مزمن کاربرد دارد.
بادکش متناوب (منقطع):
گاهى براى جلوگیرى از کبودى موضع یا براى جلوگیرى از عوارض بادکش هاى خاص، مثلاً روى پوست صورت و گونه، از بادکش متناوب استفاده مى شود، به این صورت که پس از ایجاد خلاء و ثابت شدن لیوان روى پوست پس از ۳ تا ۵ ثانیه، لیوان از روى پوست جدا شده، دوباره هواگیرى مى شود و روى پوست گذاشته مى شود، عمل تثبیت و جدا کردن لیوان بین ۲۰ تا ۴۰ مرحله تکرار مى شود.
از این روش بادکش مى توان در آماده کردن موضع حجامت تر و بادکش نقاط مختلف صورت استفاده کرد.

بادکش متحرک یا لغزان:
در بادکش متحرک، قبل از بادکش گذارى، موضع را روغن مالى مى کنیم (جهت روغن مالى مى توان از روغن هاى طبیعى، نظیر روغن زیتون، روغن کنجد، روغن بادام تلخ یا روغن سیاه دانه استفاده کرد.) پس از روغن مالى، بادکش را روى بدن ثابت مى کنیم و سپس به آرامى آن را با دست روى بدن به حرکت درمى آوریم. این عمل باعث گرمى (سرخى) موضعى مى شود و در رفع اسپاسم هاى عضلانى و خستگى مفرط بسیار مؤثر است.

تذکر۱: در بادکش متحرک افرادى که داراى جوش هاى متعدد پوستى هستند احتیاط کنید.

تذکر۲: در تمام بادکش ها حتماً از لیوان هاى سالم و بدون ترک استفاده کنید. زیرا لبه هاى ترک خورده و شکسته ى لیوان ممکن است بریدگى هاى شدید ایجاد کند.

تذکر۳: کبودى هاى ناشى از بادکش واکنش طبیعى بدن است و جاى نگرانى ندارد و در ۵ تا ۱۰ روز کاملاً رفع مى شود. براى رفع سریع تر این کبودى ها مى شود از ماساژ موضع بادکش بلافاصله پس از بادکش گذارى بهره گرفت.
«با کنترل پوست بیمار و تنظیم مدت بادکش از کبودى شدید پوست جلوگیرى کنید.»

تذکر۴: در صورتى که بیمار در موقع بادکش گذارى دچار حالات تهوع و سرگیجه و عرق سرد شد، بلافاصله بادکش را از بدن جدا کنید و بیمار را به پهلوى راست بخوابانید و پاهاى او را به داخل شکم خم کنید. علایم نام برده در چند دقیقه کاملاً رفع خواهند شد.
براى رفع سریع تر علایم مى توانید از یک قاشق عسل خوراکى به صورت مکیدن یا یک لیوان شربت عسل استفاده کنید.

تذکر۵: ایجاد تاول روى پوست بیمار پس از بادکش گذارى چند علت عمده دارد:
ـ ضعف و سستى پوست بیمار؛
ـ زیاد بودن فشار منفى ایجاد شده؛
ـ طولانى بودن مدت زمان بادکش؛
بنابراین با کنترل وضعیت پوست در مدت زمان بادکش و تنظیم مدت زمان بادکش و میزان خلاى ایجاد شده، مى شود تا حد زیادى از این مسأله جلو گیرى کرد.

تذکر۶: میزان بادکش در افراد لاغر و ضعیف، کم تر از افراد چاق باید باشد، زیرا بادکش شدید پوست افراد لاغر باعث تورم بافتى (التهاب) و اسپاسم (گرفتگى) عضلانى این افراد مى شود.
امروزه جهت بادکش درمانى، دستگاه هاى Cupping therapy(درد کش) ساخته شده است که طرز استفاده از این دستگاه به این صورت مى باشد:

جهت استفاده از دستگاه دردکش، ابتدا موضع بادکش را با روغن هایى مثل: روغن زیتون، روغن سیاهدانه یا روغن بادام تلخ به مدت ۵ دقیقه ماساژ دهید. سپس دستگاه مکنده را به پشت لیوان متصل کرده و با چند بار مکش با ایجاد خلاء لیوان را روى بدن ثابت کنید.
سپس دستگاه مکنده را از لیوان جدا کرده و جهت اطمینان دریچه ى لیوان را کمى به داخل فشار دهید. مدت زمان لازم براى بادکش گذارى به طور متوسط ۱۰ دقیقه است و البته این زمان براى کودکان و بعضى از بیماران که داراى پوستى سست و نازک هستند تا ۵ دقیقه کاهش مى یابد.

ـ مدت زمان بادکش تیروئید و کبد کم تر از ۱۰ دقیقه است؛
ـ در صورت مشاهده ى کبودى زیاد یا تاول هاى پوستى کوچک، بادکش را خاتمه دهید؛
ـ در صورت ایجاد تاول به هیچ وجه آن ها را دستکارى نکنید و با عسل روى آن ها را پانسمان نمایید؛
ـ جهت ایجاد خلاء مناسب در افرادى که بدنى پر مو دارند، بهتر است موهاى موضع بادکش، قبل از بادکش گذارى تراشیده شود؛
ـ بعد از اتمام مدت زمان لازم، با کشیدن سوپاپ انتهاى لیوان، آن را از بدن جدا مى کنیم. جهت رفع کبودى احتمالى مى شود موضع را کمى ماساژ داد، جهت جلوگیرى از انتقال بیمارى هاى قارچى و پوستى بهتر است هر فرد از لیوان مخصوص خود براى بادکش استفاده کند و در صورت در دسترس نبودن لیوان ها را قبل از استفاده ى مجدد ضد عفونى کنید.
جهت افزایش عمر مفید دستگاه هر چند وقت یک بار قطعات دستگاه را باز کنید، تمیز و روغن کارى کنید و دوباره مورد استفاده قرار دهید.
ـ دوره ى درمان با بادکش به طور متوسط ۷ تا ۱۴ جلسه ى یک روز در میان است و در بعضى بیمارى هاى مزمن تا ۴۰ جلسه نیز باید ادامه یابد.

ارقام و آمار این نوشتار، برگرفته از سایت سازمان بهداشت جهانى و کتابخانه ى ملى آمریکاست.

«میزان الحکمة» نوشته ى «محمد رى شهرى» صفحه ى ۱۷۸۶

«موسوعة الاحادیث الطبیة» نوشته ى «محمد رى شهرى» صفحه ى ۶۶ و۶۷

«آشنایى با بادکش درمانى» تألیف دکتر «روزگارى»